Adwokat z urzędu, pomoc prawna z urzędu w sprawach cywilnych

Każdy obywatel ma prawo otrzymać z sądu pomoc prawną udzieloną z urzędu, co oznacza, iż pomoc taka będzie tylko częściowo odpłatna, lub w ogóle bezpłatna – w zależności od stanu majątkowego wnioskodawcy.

Strona postępowania ma prawo zgłosić sądowi pisemnie lub ustnie (do protokołu rozprawy lub posiedzenia) wniosek o ustanowienie dla niej adwokata lub radcy prawnego z urzędu. Stanowi o tym art. 117 Kodeksu postępowania cywilnego. 

W praktyce oznacza to, że w sytuacji, gdy strona otrzymała wezwanie na rozprawę i nie wie, jakie decyzje prawne powinna podjąć w sprawie – może wystosować do sądu pismo z wnioskiem o przyznanie takiej pomocy, lub stawić się na wezwanie sądu i na pierwszym terminie sprawy ustnie oświadczyć, iż wnosi o pomoc prawną udzieloną z urzędu.

Możliwość ta istnieje nie tylko w toku postępowania, ale także przed jego wszczęciem. Coraz częstsze są sytuacje, gdy osoba zainteresowana wszczęciem postępowania zgłasza się do sądu z prośbą o wyznaczenie jej pełnomocnika z urzędu celem sporządzenia stosownych pozwów, pism, czy wniosków. To bardzo dobry sposób – ułatwia pracę zwłaszcza wyznaczonemu później pełnomocnikowi – który może najpierw omówić całą sprawę z klientem, a następnie wnieść odpowiednio skonstruowane pismo do sądu i poprowadzić sprawę w całości. 

Wniosek o pomoc prawną z urzędu może złożyć każdy, kto jest stroną postępowania, a nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania siebie i swojej rodziny. Nie ma tez przeszkód, aby we wniosku takim wskazać imię i nazwisko konkretnego adwokata, czy radcy prawnego, z którym strona chciałaby współpracować. 
 
Decyzję w tym zakresie podejmuje sąd, po przeanalizowaniu treści wniosku i jego uzasadnienia oraz po zapoznaniu się z sytuacją materialną strony. Sąd uwzględni złożony wniosek, jeśli uzna, że udział pełnomocnika z urzędu jest w sprawie potrzebny. 

Wzór oświadczenia obejmującego szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania dostępny jest w każdym sądzie oraz na stronie internetowej.