Adwokat z urzędu, pełnomocnik z urzędu w sprawach karnych

1)  W postępowaniu karnym istnieje konstrukcja tzw. „obrony obligatoryjnej”, w której oskarżony musi mieć obrońcę, z wyboru bądź z urzędu, w następujących sytuacjach:   
- gdy jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy,
- gdy zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności; 
- gdy sąd uzna to za niezbędne, ze względu na okoliczności utrudniające obronę; 
- przed sądem okręgowym jako sądem pierwszej instancji, jeżeli zarzucano mu zbrodnię lub jest pozbawiony wolności.

We wskazanych powyżej sytuacjach, jeżeli oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, obrońcę z urzędu wyznaczy prezes sądu właściwego do rozpoznania sprawy, działając "z urzędu", czyli automatycznie. Nie jest więc konieczne składanie wniosku przez oskarżonego.

2)  W pozostałych sprawach, oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru, a chciałby mieć możliwość walki o swoje prawa przy pomocy profesjonalnego obrońcy, może złożyć do sądu wniosek o ustanowienie obrońcy z urzędu.

Podstawową przesłanką jest sytuacja, w której nie jest on w stanie ponieść kosztów obrony „bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny”. Wnioskodawca musi ten stan w należyty sposób wykazać, przez dołączenie do wniosku stosownych dokumentów potwierdzających stan majątkowy.

Decyzję o ustanowieniu obrońcy z urzędu, po rozpoznaniu złożonego wniosku, podejmuje w formie zarządzenia prezes sądu właściwego do rozpoznania sprawy. Podobnie jak w sprawach cywilnych, nic nie stoi na przeszkodzie, aby w odpowiednio umotywowanym wniosku, wskazać wręcz nazwisko konkretnego adwokata, z którym chcielibyśmy współpracować.

3) O czym niewiele osób wie, także strona inna niż oskarżony może wnosić o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Najczęściej będzie to pokrzywdzony, który w procesie karnym może aktywnie brać udział w sprawie, jako OSKARŻYCIEL POSIŁKOWY.  Sąd może mu wyznaczyć pełnomocnika z urzędu, jeśli nie jest w stanie ponieść kosztów pomocy prawnej bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny, a osoba ta chce aktywnie i przy pomocy profesjonalnego pełnomocnika walczyć o swoje prawa.

Właściwymi w wyżej opisanych przypadkach są przepisy artykułów: 78 – 79 oraz 87 i 88 kodeksu postępowania karnego.


UWAGA: z dniem 1 lipca 2015 r. wchodzą w życie zmiany w prawie karnym i prawie postępowania karnego, które mogą modyfikować wyżej opisane zasady.